A common danger unites even the bitterest enemies

Mainstream media die zich houden aan de grenzen van wat in het publieke debat besproken kan worden, behouden hun rol binnen het systeem. Het resultaat is wel dat hun content niet heel diepgravend of prikkelend is. In de verschillende subculturen genieten de eigen mediakanalen en journalisten een hoog vertrouwen, maar men wantrouwt de anderen.

Bedreigingen en geweld tegen journalisten zijn beperkt gegroeid. De rechtsbescherming van journalisten is op papier goed geregeld, maar in de praktijk komt hier weinig van terecht. Een deel van de journalisten werkt alleen binnen de online omgevingen van de subculturen, daarbij is het gebruik van pseudoniemen gebruikelijk. Journalisten bij mainstream media krijgen veel tegengas vanuit de politiek en maatschappij als ze hun kop boven het maaiveld uitsteken. Dit gebeurt daarom maar weinig. Op politiek gevoelige dossiers is de overheid in de praktijk niet bereid om informatie met journalisten te delen. De vrijheid van meningsuiting is er formeel wel, maar wordt in het publieke debat in de praktijk nauwelijks benut. Extremere standpunten worden bewaard voor de subculturen en dit geldt ook voor de journalistiek.

Een beperkt aantal gesubsidieerde mainstream nieuwsmedia blijft bestaan. Deze maken weinig diepgravende content die past binnen de grenzen van wat in het publieke debat besproken kan worden. Verder wordt het succes van nieuwsmedia bepaald door het aan zich binden van gelijkgestemden. Er is een markt voor uitgesproken stemmen die goed aansluiten bij de subculturen. Media zijn meer dan nu afhankelijk van commerciële inkomsten en bereidheid van loyale volgers om te betalen omdat er weinig draagvlak is voor het subsidiëren van journalistiek en de koek tussen steeds meer partijen moet worden verdeeld. De positie van mediabedrijven tegenover big tech is verbeterd omdat de macht van big tech aan banden is gelegd. Mediabedrijven krijgen betaald voor online content en kunnen advertentie-inkomsten genereren zonder hoge afdrachten en zonder hun data te delen, ook als dit via platforms van derden loopt. Daarbij zijn ze qua personalisatie wel beperkt door regulering en de verbeterde rechtspositie van burgers t.a.v. data. Consumenten ‘betalen’ veel minder dan nu met hun data voor toegang tot content. Daadwerkelijke betaalvormen (zoals digitale abonnementen, microtransacties of ‘online rekeningrijden’) zijn gangbare alternatieven geworden.

Onvoldoende. De sector is ingrijpend veranderd. In het mainstreamgedeelte is de kwaliteit van de journalistiek aanmerkelijk lager dan nu en is er bijvoorbeeld nauwelijks sprake van onderzoeksjournalistiek. In de subculturen is geen behoefte aan journalisten met de competenties om onafhankelijke journalistiek te bedrijven en aan waarheidsvinding te doen. Elke subgroep heeft een paar invloedrijke journalisten die vooral heel goed kunnen inschatten wat de subgroep wil horen.

Een stabiele coalitie van ideologisch uiteenlopende groepen heeft algemene regulering van techbedrijven en het waarborgen van privacy afgedwongen. De wet- en regelgeving is op hoofdlijnen, maar stelt wel grenzen aan de meest extreme vormen van datamining en bevat minimale eisen om de verspreiding van mis- en desinformatie te beperken. De gebruikte algoritmes worden door burgercollectieven ‘geaudit’ op hun biases ten aanzien van de verschillende subgroepen, waarna de techbedrijven worden opgeroepen om ongewenste maatschappelijke effecten te corrigeren. De overheid stelt daarnaast enige grenzen aan wat wel en niet betamelijk is in het maatschappelijke debat (vanuit een smal gedefinieerd schadebeginsel). Big tech werkt hieraan mee omdat het in een versplinterde markt de grootst mogelijke massa tevreden wil stellen en om te verzekeren dat de regels ook opgelegd worden aan nieuwe toetreders/concurrenten

Representatie en inclusie is een verregaand gepolitiseerde discussie geworden. Sommige subgroepen omarmen diversiteit, zijn waakzaam voor representatie en hanteren strenge normen ten aanzien van inclusie. Andere subgroepen streven een dominante cultuur na waar ieder lid van de groep zich naar dient te schikken. Tegelijkertijd realiseert men zich dat diversiteit in het dagelijks leven een gegeven is. Men gaat in het openbare leven confrontaties uit de weg. De paar mainstream media die in dit scenario overblijven streven er naar een afspiegeling van de maatschappij te zijn omdat de overheid dit als randvoorwaarde stelt voor de subsidiering.

Het consumentenpatroon van digital natives wordt de norm: snel informatie tot zich nemen, grotendeels in compacte brokken, via verschillende kanalen en smart devices. Daarbij staan consumenten open voor nieuwe technologieën zoals augmented en virtual reality en interactieve vertelvormen. Een slinkende groep ouderen is minder digitaal vaardig en wil of kan niet mee in dit patroon. Zij volgen vooral de mainstream nieuwsmedia die braaf binnen de lijntjes kleuren. De echte discussies en de polarisatie in de subgroepen gaat grotendeels langs hen heen. Jong en oud zijn zich bewust geworden van het belang van privacy en delen hun data met mate. De bereidheid om te betalen voor online content neemt flink toe. De verschillende belangen van de generaties zorgen voor spanningen en dat heeft ook gevolgen voor het journalistieke veld. Jongeren en ouderen behoren tot eigen subgroepen die door hun eigen journalisten bediend worden. In deze subgroepen gaat het vooral om de eigen belangen en is er weinig ruimte voor het perspectief van de ander.